Çocuklarda Boy Kısalığı

Çocuklar­da Boy Kısalığı

Büyüme, yani normal bir boya sahip olma sağlıklı olmanın en  mü­him kriterlerin­den  bir tanesidir­­. Normal büyümekte olan çocuk sağlıklı çocuktur­. Büyüme geriliği, beslenme bozuklukları, hormonal sebep­ler, ailevi sebep­ler, kronik hastalıklar gibi değişik ne­denlere bağlı meydana gele­bilir­­. Bu yazıda büyüme hormonu ve tiroit hormonu eksikliği, ailevi boy kısalığın­dan bahsedilecektir­­.

Bir çocuğun boyunun normal olduğu nasıl anlaşılır? Hangi yaşta olursa olsun, boy uzunluğunun değerlendirilişin­de kullanılan ölçü, o andaki boyun hangi büyüme eğri diliminde olduğu ve büyüme hızıdır­­.  Kısa boy, çıplak ayakla ölçülen  boyun, o yaş ve cinse göre normal büyüme eğrileri­nin alt sınırların­da (10 persentil altı) olmasıdır­­.  Yıllık boy artımı­nın yaşa göre normalden  daha düşük olma­sı durumunda, büyüme hızı yeterli değil olarak değerlendirme yapılmakta­dır­­.  Yıllık büyüme hızı 1 ila 2 yaşlar arasın­da sene içerisinde 12 cm, sonr­dan ise sene içerisinde 5* 6 cm'dir­­. Bir çocuk, ergenlik öncesi sene içerisinde 5 cm'den  az büyüyorsa ya da takip edildiği büyüme eğrilerinde aynı çizgide devam edemiyor ve alt çizgiye düşüyorsa, sorun var manasına gelmektedir­­. Durumunun tetkik edilişi gerekiyor­. Aileler çocukları­nın boyunun uzamadığını giyeceklerin­den  anlarlar­. Burada yapılmakta olan en  büyük hata, anne ve babanın boyunu örnek gösterip,"çocuğunuzun boyu genel­de size yakın olur, zaten  si­zin boyunuz da kısa" diyerek tetkikten  kaçınmaktır­­.

Büyüme hormonu, boy artışını direkt etkisi altına alan hormondur­. Beyinde bulunan hipofiz bezin­den  salgılanır­­. Büyüme hormonu eksikliği ile bir­likte hipofizden  salgılanmakta olan başka hormonlar da eksik ola­bilir­­. Bu durum konjenital olabileceği gibi, beynin doğum esnasın­da ya da sonra­sı zarara uğrama­sı (ikiz gebelik, makat geliş gibi) , şiddetli kafa yaralanması, hastalık nedeniyle beynin hasar görme­si (menenjit gibi), ışın tedavisi ya da tümörler nedeniyle ola­bilir­­. Lakin büyüme hormonu eksikliği­nin en  mü­him sebe­bi idiyopatik dediğimiz, bilinemeyen  sebep­lerdir­­. Belli bir yaşa kadar normal büyümekte olan bir çocukta, boy artışın­da duraklama ya da yavaşlama tespit edilmektedir­­. Çocuk akranların­dan geri kalmaya başlamaktadır­­.  Büyüme hormonu eksikliği olan bir çocuk kısa boyludur, fakat bedeninde orantısızlık bulun­maz­. Bu çocuklar hafif kilolu,yüzleri yaşlarına göre küçük çocuklardır­­.  Büyüme hormonu eksikliği olan çocuklar ergenliğe de geç girerler­. Akranları her sene normal büyüdüğü, fakat büyüme hormonu eksikliği olan çocuklar her sene az büyüdükleri için; ara her sene daha çok açılır­­. Tanı için büyüme hormonu testleri yapılır ve tanı konduktan sonra büyüme hormonu tedavisi yapılmakta­dır­­.

Boy kısalığına sebep olan hormonlar­dan bir diğeri, tiroit hormonudur­. Normal boy artışı için tiroit hormonuna gereksinim bulunur­. Tiroid bezi boynun alt bölümünde mevcut olan ve tiroit hormonlarını salgılayan bir bezdir­­. Tiroid normal boyut­ta olduğu zaman görülmemektedir ve elle hissedilmez­. Büyüdüğü zaman elle hissedilir ve baş normal durumdayken  ya da geriye atıldığın­da görünür duru­ma gelmektedir­­. Bezin vücut­ta bulunan görevi tiroit hormonları üretmek ve bunları kana salgılamaktır­­. Tiroit hormonları olan T3 ve T4 tiroidden  salgılanmaktadır ve TSH olarak isimlendiri­len  hipofizden  salgılanmakta olan hormonla uyarılır­­. TSH, tiroid bezi­ni uyarıp tiroit hormonlarının, yani T3 ve T4'ün salgılanmasına imkan vermekte­dir­­. Tiroit hormonları normal büyüme ve gelişim için gereklidir ve eksikliklerinde boy kısalığı gözlenir­­. Bu durum doğuştan olabileceği gibi, herhangi bir çocukluk yaşın­da da gözlenebilir­­.

Kalıtımın, boy uzamasın­da rolü bulunur­. Kısa boylu çocukların anne* baba ya da başka yakın akrabaları da kısa boyludur­. Bu çocuklar akranların­dan kısa olarak, büyüme eğrileri­nin alt hudutların­da büyürler, fakat bulundukları eğriden  daha alt eğriye düşmezler­. Yapılan hormon incelemelerinde, beslenme hallerinde bir sorun bulun­maz­. Bu çocukların ergenlik dö­neminde boyları uzar ve anne-baba ortalamalarına göre hesaplanan yetişkin boylarına ulaşırlar­. Burada mü­him bir hatırlatma yapmak isterim; 'anne ve babası kısa olan çocukların mutlak suretle kısa boylu olma­sı gerekir', biçimin­de bir inanış yanlıştır­­. Sosyoekonomik şartların ve beslenmenin düzelmesiyle, boylar­da uzama gözlenir­­. Örnek verecek olursak Çinli ve Japon çocuklar artık 50 sene öncesine göre daha uzundur­.

Yurdumuzda akraba evliliği sebebiyle meydana gelen  ve kalıt­sal geçişi olan boy kısalığına sebep olan, iskelet displazisi denilen bir hastalık gurubu bulunur­. Bu hastalık gurubun­da orantısız boy kısalığına rastlanır­­. Bazı zamanlar bacaklar, bazı zamanlar da kollar kısadır­­.  Baş büyük ola­bilir­­. Daha çok karşılaşı­lan tipi akondroplazidir­­. Bu çocuklar­da kandaki büyüme hormon seviyeleri ve salgılanmaları normaldir, fakat kemiklerin büyüme hormonuna cevabı azdır­­.  Bu çocukların boylarını uzatmak amacıyla etkin bir tedavi şekli yoktur fakat bir­takım tedavi şekilleri denenmektedir­­.